बैठे खेळ आणि त्याचे महत्व

आपला भारत देश हा सांस्कृतिक आणि कलाकृतीक विविधतेने नटलेले देश आहे. ह्याच भारतात नवनवीन प्रयोग प्राचीन काळापासून होत आलेले आहेत असे ऐतिहासिक दाखले मिळतात. ह्याच प्रयोगातून साकार झालेले बैठे खेळ आणि त्याची काही वैशिष्ट्ये. प्रचीन भारतात बैठे खेळा मार्फत मनोरंजन होत असे हे जरी खरं असला तरी ह्या खेळांच्या साधनांचा उपयोग अध्यात्मिक शिक्षणासाठी होत असे 'मोक्षपट' हे त्याचे उत्तम उदाहरण होय. कालांतराने ह्याच साधनांचा उपयोग मानसिक आणि बौद्धिक विकास करण्यासाठी होऊ लागला.

भारतात ह्या बैठ्या खेळांचे महत्व पौराणिक कथां मधून सांगण्यात आलेलं आहे. रिगवेदातील १४ अध्याया मध्ये ‘अक्ष सुक्त’ ह्या अध्यायात 'पट' व त्यातील पास्यांचा उल्लेख आढळतो. अगदी महाभारतात ज्या खेळामुळे रणसंग्राम झाला तो खेळ म्हणजे 'पट' किव्हा 'पचिसी'. प्राचीन मंदिरावरील शिल्पात किव्हा शीलालेखात अश्या बर्याच बैठ्या खेळांचे संदर्भ सापडतात ह्या वरूनच आपण ह्या खेळांचे त्या काळातील महत्व जाणु शकतो. जिथे 'चदुरंग' आणि 'पचिसी' राजा महाराजांचा खेळ जाणला जायचा तिथेच 'बाघचाल' किव्हा 'चाल्ल्सआठ' हे खेळ सामान्य वर्गात प्रचलित होते.

ह्या बैठ्या खेळांची विविधता आणि त्या खेळांची वैशिष्ट्ये

मंकला, सातगोल, गोगलगाय – अंक मोजणी खेळ

चदुरंग – युद्धनीती डावपेच

पचिसी, चौकाबारा  – अध्ययन क्षमता

नावकंकारी – संरेखान खेळ

अडूहुली – डावपेच

मोक्षपट, वैकुन्ठ्पल्ली – अध्यात्मिक शिकवण

त्या काळात मनोरंजनाचे एक साधन असलेले बैठे खेळ हे अध्यात्मिक शिक्षणा बरोबर प्रत्येकाचे मानसिक व बौद्धिक सश्क्तीकरण करत असत. मंकला हा खेळ लहान मुलांमध्ये गणितातील अंक मोजणी सुधारू शकतो. इतर खेळ अध्ययन व बौद्धीक क्षमता वाढवू शकतात.

अल्झायमर आणि डीमेंशिया सारख्या मानसिक आजारावर हेच बैठे खेळ एक उपचार पद्धती म्हणून काम करतात. ह्या खेळा मुळे तुम्ही मानसिक आणि शारीरिक दृष्ट्या सक्रीय राहता. इंग्लंड मध्ये ह्याच बैठ्या खेळांना मानसिक उपचार पद्धती मध्ये मान्यता मिळालेली आहे. 

कळाच्या पडद्या आड लुप्त झालेले हे खेळ पुनर्जीवित करून प्रत्येकाने हे खेळायला हवे आणि तसं हि तासं तास टीवीचा रिमोट दाबत बसण्यापेक्षा हे बैठे खेळ खेळण्यास काय वाईट आहे. चला तर मग.....