मंकला

मंकला

मंकला, वारी, सातगोल 

गणित म्हटलं की सर्वांच्याच डोक्यला आठ्या पडतात,विशेष करून एखादे पालक आपल्या पाल्याकडून पाढे पाठ करून घेत असतात तेव्हा. काही वेळेस स्वताला पाठ नसलेला पाढा जेव्हा आपल्या मुलाच्या तोडून वदवून घ्यायचा असतो तेव्हा तर भलतीच पंचाईत होते. पण आज कालची मुलं खूप शार्प आहेत तंत्रज्ञान विकसित आहेत त्यामुळे काळाच्या पुढे जाऊ इच्छितात, विविध प्रकारची उपकरणं हाताळतात. क्यालकुलेटर पासून कॉम्पुटर पर्यंत आणि मोबईल पासून टॅब पर्यंत सर्व उपकरणांशी हि मुले अवगत आहेत आणि ह्या मुळेच त्यांना गणित हा विषय काही अंशी सोप्पा झालेला दिसतो. आताच्या युगातील abacus हे देखील एक प्रचीन तंत्रज्ञान आहे जे शाळेत शिकवले जाते. पण खेळ आणि त्या मध्ये गणिताचा समावेश, ह्याचं एक उदाहरण दाखल एक बैठा खेळ आहे ज्यामध्ये गणितातील बेरीज वजाबाकीचा उपयोग करून खेळ खेळतात. वारी किव्हा मंकला हा खेळ अश्याच अंक मोजणी व बेरीज वजाबाकी म्हणजेच गणिताशी संबंधित आहे.

मंकला हा खेळ जगभरात सर्वत्र खेळला जातो विशेष करून आफ्रिकेत हा खेळ खूप प्रचलित आहे. सुमारे ३५०० वर्ष पूर्वीचे संदर्भ आणि अवशेष ईजिप्त मध्ये आढळलेले आहेत. पुरातन ईजिप्त मधील Luxor, Karnak ह्या वास्तूं मध्ये ह्या खेळाचे अवशेष पहायला मिळतात. कालांतराने ह्याचा प्रसार आफ्रिका पासून मध्य आशिया, दक्षिण आशिया खंडात झाला. बाराव्या शतका पर्यंत ह्या खेळाचे सुमारे २०० प्रकार अस्तित्वात होते असे काही संदर्भ सापडलेले आहेत. आफ्रिकेतील काही लोकं समुद्र मार्गाने ज्या ज्या ठिकाणी गेली त्या त्या ठिकाणी त्यांनी ह्या खेळाचा प्रसार केला. Thomas Hyde ह्यांनी १६९४ मधील त्यांच्या प्रवासवर्णनात आफ्रिका व आशिया खंडातील खेळ म्हणून ह्या खेळाचा उल्लेख केलेला आहे. Chicago येथे १८९४ मध्ये भरवलेल्या पुरातन वस्तू प्रदर्शना नंतर हा खेळ अमेरिकन लोकां मध्ये प्रसिद्ध झाला.

दुर्गराज रायगडावरील सापडलेला पट

भारत देशाने असेच काही खेळ आपलेसे केले. हा खेळ भारतात केव्हा रुजू झाला ह्याचा उल्लेख सापडत नाही,पण वेगवेगळ्या राज्यात ह्या खेळला वेगवेगळी नवे आहेत. अलीगुली माने, चिने माने, हरलु माने, पिचकी माने, गोटू गुणी, पलंगुजी ही दक्षिणेतील काही नावे. सातगोल, सातगोटी, गोगलगाय ही काही मराठी-हिंदी नावे. गुरुपल्यान हे ह्या खेळाचे कोंकणी नाव आहे.

मंकला हा खेळा मध्ये एका आयताकृती फळीवर समोरा समोर ७ असे १४ रकाने कोरलेले असून अश्या पटावर हा खेळ खेळला जातो. प्रत्येक रकान्यात पाच कवड्या असतात. प्रतिष्ठित लोकांकडे हाच खेळ धातू मध्ये नक्षीकाम करून बनवलेला असे. खेळा मधील पासे म्हणून कवडी, रंगीत दगड, कडधान्य, बिया अगदी रत्न देखील वापरली जात. काही जुन्या वास्तूंवर व गड किल्ल्यांवर ह्या खेळाचे अवशेष आजही पाहायला मिळतात. असेच काळ्या पाषाणावरील काही अवशेष आम्हाला दुर्गराज रायगाडावर पहायला मिळाले, त्याचे वास्तव्य तेथे केव्हा पासून आहे हे मात्र अनुमान लावता येत नाही...पण शोध चालू आहे. 

खेळ खेळायला सोपा आणि बुद्धीला चालना देणारा आहे. प्रतीस्पर्धी खेळाडूचे जास्तीत जस्त पासे कमवून हा खेळ जिंकता येतो. अंक मोजणीचा अचूक अंदाज लावत हा खेळ रंगत जातो. एकाग्रता वाढवून हा खेळ लहान मुलांमध्ये गणिता बद्दल गोडी निर्माण करण्यास मदत करतो.

मंकला हा पेरणी खेळ म्हणून देखील ओळखला जातो. खेळ खेळत असताना बिया पेरल्या सारखी क्रिया होते म्हणूनाच कि काय हा कुठल्याही जागी बसून जमिनीवर खड्डे करून तिथलेच दगड उचलून खेळता येतो. त्याच मातीतील कुठल्या ही वस्तूचा उपयोग करून एक सुंदर खेळ जन्म घेतो.

हेच तर वैशिष्ट्य आहे कि मातीशी नाते सांगणाऱ्या बऱ्याच गोष्टी आहेत.... पण त्यासाठी मातीत हाथ घातला पाहिजे... आणि हेच कुठे तरी जमत नाही आहे...