मोक्षपट

प्राचीन भारतात बैठ्या खेळांचं महत्व आणि त्यांच्या पद्धती ह्याचा अभ्यास करत असताना प्रामुख्याने जो खेळ आपल्या समोर येतो तो म्हणजे मोक्षपट, मोक्षपटम किव्हा परम पदम. हा खेळ भारतात सुमारे १३ व्या शतकात बनवण्यात आला. ह्या खेळाचे जनक होते प्रसिद्ध कवी संत आणि भागवत धर्माचे प्रवर्तक संत ज्ञानदेव महाराज. अध्यात्म आणि तत्वज्ञानाविषयक विचार रुजवण्यासाठी त्यांनी ह्या खेळाची निर्मिती केली असे दिसून येते. ह्या खेळामध्ये शिडी ही आपल्या मधील गुणांद्वारे मिळालेल यश दर्शवते आणि साप हे आपल्या दुर्गुणां मुळे मिळालेली क्षती दर्शवते. आपण चांगलं काम केलं की चांगलं फळ मिळतं आणि वाईट वृत्ती मुळे आपल्या मध्ये प्रगती होत नाही ही शिकवण ह्या माध्यमातून देण्यात येत असे. मोक्षपटम खेळत असताना मोक्षप्राप्तीचा मार्ग सुलभ करून अनंतात विलीन होण्याचा मार्ग ह्यात दर्शवलेला दसतो.

  

कालांतराने ह्या खेळामध्ये बदल होत गेले तशी त्याची  नावे देखील बदलत गेली "ज्ञान चौपर" व "वैकुंठपल्ली" ह्या नावाने देखील हा ओळखला जातो. कपड्यावर बनवलेला हा खेळ कवडी आणि पासे ह्यांनी खेळला जाई. काळ बदलला आणि ह्या खेळाचं  महत्व संपुष्टात आलं. ब्रिटिश राजवटीत सुमरे १८९२ साली तो भारता बाहेर गेला आणि नव्या नावारूपाने आपल्या सर्वांसमोर आला तो म्हणजे Snakes and Ladder अर्थात साप शिडी आणि आता आपण त्याला ह्या नावाने ओळखतो. नवीन रूपात आपल्याला फक्त अंक मोजणी पहायला मिळते त्या मधील मूळ उद्देश बाजूला पडला आणि आपण ह्या खेळाला आता फक्त एक TIMEPASS  म्हणून पाहतो  इतकच.